1.PAY SENEDİ BASIMI

1.1.Koşulları

Pay, anonim şirketler hukukunun çatısını oluşturan, belirleyici ve teknik özellikler taşıyan temel kavramlardan biridir. Genel bir tanımla pay, esas sermayenin belirli sayıda birim değere bölünmüş olan parçasını ifade eder[1]. Pay senetleri ise, payı temsil eden ve paya tedavül olanağı kazandıran menkul kıymetler[2] olarak tanımlanmaktadır. Payın, kıymetli evrak niteliğinde senetlere bağlanması, senedin türüne göre, paya tedavül olanağı kazandırır. Bu özelliğinin dışında, senede bağlanmış pay ile bağlanmamış pay arasında, hakların miktarı, muhtevası veya sınırları açısından herhangi bir fark bulunmamaktadır[3].

Anonim şirketlerin en belirgin özelliklerinden ve tercih edilmesinin en önemli nedenlerinden biri de limited şirketlerin aksine sermaye paylarının noter ya da ticaret sicil gibi hem uğraştırıcı hem de maliyetli süreçlere gerek bulunmaksızın ve şekil şartı olmaksızın kolayca devredilebilmesidir. Limited şirketlerde pay devri için noter huzurunda imzalanmış pay devir sözleşmesi, genel kurul kararı ve daha sonrasında pay devrinin ticaret sicilde tescil ve ilanı gerekirken anonim şirketlerde hamiline yazılı payların devri için alıcıya bu senetlerin teslimi ve bu devrin Merkezi Kayıt Kuruluşu’na bildirimi yeterlidir. Nama yazılı payların ise senede bağlanmış olması durumunda devir işlemi, bu senetlerin ciro edilmesi ve devrolana teslim edilmesiyle gerçekleşir.

Anonim şirketlerde pay sahipliğini ispat etmek, paylar üzerindeki hukuki işlemleri kolaylaştırmak ve vergisel avantajlardan faydalanmak amaçlarıyla payları temsil eden pay senetleri bastırılmaktadır. Türk Ticaret Kanunu (“TTK”)’nun 484’üncü maddesi uyarınca pay senetleri, hamiline veya nama yazılı olarak basılabilir. Nama yazılı pay senedi, belli bir kişinin adına yazılı olup da onun emrine kaydını içermeyen ve kanunen de emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli evrak[4] olup; nama yazılı paylar, ciro edilmiş nama yazılı pay senedinin zilyetliğinin devralana geçirilmesiyle yapılabilir[5]. Hamiline yazılı pay senedi ise, senedin metninden veya şeklinden, hamili kim ise o kişinin hak sahibi olduğu, yalnızca senedin teslimi ile devrin gerçekleştiği kıymetli evraktır[6].

Hamiline yazılı pay senetlerinin basılması ve pay sahiplerine dağıtılmasına ilişkin 27/12/2020 tarihinde TTK’nın 486’ncı maddesinin ikinci fıkrasına eklenen hüküm ile hamiline yazılı pay sahiplerine, senetler pay sahiplerine dağıtılmadan önce sahip oldukları paya ilişkin bilgileri Merkezi Kayıt Kuruluşu’na bildirim zorunluluğu getirilmiştir. Merkezi Kayıt Kuruluşu’na bildirimde bulunulmaması halinde, hamiline yazılı pay senedine sahip olan pay sahipleri, TTK’dan doğan paya bağlı haklarını gerekli bildirim yapılıncaya kadar kullanamaz[7]. Bu doğrultuda, hamiline yazılı pay senetlerinin devrinde, şirket ve üçüncü kişiler hakkında, ancak zilyetliğin geçirilmesi suretiyle payı devralan tarafından Merkezi Kayıt Kuruluşu’na yapılacak bildirimle hüküm ifade edecektir[8].

Pay sahiplerinin pay devri işlemleri pay senetlerinin devri aracılığıyla daha kolay gerçekleşmekte ve takip edilebilmektedir. Pay senetlerinin devri halinde, pay devir sözleşmesi yapma zorunluğu ortadan kalkar. Bunun yanı sıra, pay senetleri şirketlerin kurumsallaşmasına da katkı sağlamaktadır.

Bir anonim şirket pay senedi çıkarıp çıkarmamakta serbesttir. Ancak aşağıda belirtilen hallerde şirketin pay senedi çıkarması zorunludur:

• TTK’nın 486’ncı maddesinin ikinci fıkrasına göre, bedeli tamamen ödenenhamiline yazılı pay senetleri için bedellerinin tamamen ödendiği tarihten itibaren 3 ay içinde pay senetlerinin yönetim kurulunca bastırılıp, pay sahiplerine dağıtılması zorunludur. Bedelleri tamamen ödenmeyen paylar için hamiline yazılı pay senedi çıkarılamaz. Bu hükme aykırı olarak çıkarılanlar da geçersizdir. Yönetim kurulunun hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılmasına ilişkin kararı tescil ve ilan edilir, ayrıca internet sitesi açma yükümlülüğü olan şirketlerde internet sitesine koyulur. Tescilden önce pay senedi çıkaran kimse, bundan doğan zararlardan sorumludur.
• Nama yazılı pay senetlerinin, azlığın (sermayenin en az onda birini oluşturan pay sahipleri) istemde bulunması halinde bastırılması zorunludur. Pay senedi bastırılıncaya kadar ilmühaber çıkarılabilir. İlmühaberlere kıyas yoluyla nama yazılı pay senetlerine ilişkin hükümler uygulanır[9].
• TTK’nın 487’nci maddesi uyarınca, pay senetlerinin; şirketin unvanını, sermaye tutarını, kuruluş tarihini, bu tarihteki sermaye tutarını, çıkarılan pay senedinin tertibini, bunun tescili tarihini, senedin türünü ve itibarî değerini, kaç payı içerdiğini belirtmesi ve şirket adına imza etmeye yetkili olanlardan en az ikisi tarafından imza edilmiş olması şarttır. Şirkette temsil ve ilzama yetkili bir kişi olması halinde pay senedi yalnızca bu kişi tarafından imzalanabilir. Kapalı şirketlerde baskı şeklinde imzanın delikli olması veya sahtekârlığı engelleyici diğer güvenlik önlemlerinin uygulanması gerekir.
• Pay senedi basımı için yasal olarak herhangi bir kurumdan izin alınması ya da başvuru yapılması gerekmemekte, TTK’nın 487’nci maddesinde asgari olarak belirtilen pay senetlerinin taşıması gereken özelliklere uyulması şartıyla basım şartına ilişkin herhangi bir zorunluluk bulunmamaktadır. Uygulamada da pay senetleri bilgisayar çıktısı şeklinde hazırlanabildiği gibi, matbaa tarafından delikli imza veya hologram, lazer gibi güvenlik önlemlerinden birisi kullanılarak da daha profesyonel şekilde basılabilmektedir. Pay senetlerinin matbaa tarafından ve belirtilen güvenlik önlemleri kullanılarak basılması daha güvenilir olmaktadır.

2.VERGİSEL AVANTAJLAR

Anonim şirketlerde pay sahipliği sıfatının kazanılabilmesi için, pay senedi bastırılması şart değildir. Nitekim anonim şirketin tescili ve tüzel kişilik kazanması ile pay sahipliği sıfatı doğmakta olup, pay senedi çıkarılıp çıkarılmaması pay sahipliğini etkilememektedir. Payın senede bağlanmasının amacı dolaşım kolaylığı sağlamaktır. Payın senede bağlanması ne hakların, borçların ve yükümlerin yapılarında ne de kullanılmalarında ya da ileri sürülmelerinde bir değişiklik yapmamaktadır[10]. Pay senedi bastırılması, sahibine önemli vergi avantajları sağlamaktadır. Çalışmamızın bu bölümünde anonim şirketlerde pay senedi basılmasının sağlamış olduğu vergisel avantajlar incelenecektir.

2.1. Gelir Vergisi Açısından

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun mükerrer 80’inci maddesinin birinci fıkrasının dördüncü bendi uyarınca, ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artış kazancı kapsamında gelir vergisine tabi tutulmuştur. Aynı fıkranın birinci bendi uyarınca, ivazsız olarak iktisap edilenler ile tam mükellef kurumlara ait olan ve İKİ YILDAN FAZLA SÜREYLE ELDE TUTULAN PAY SENETLERİNİN ELDEN ÇIKARILMASINDAN ELDE EDİLEN KAZANÇLAR İSE GELİR VERGİSİNDEN İSTİSNA EDİLMİŞTİR. Dolayısıyla, gerçek kişi olan anonim şirket pay sahibinin, herhangi bir senede bağlanmamış olan paylarını devretmesinden dolayı elde edeceği kazançlar değer artış kazancı kapsamında vergiye tabiyken, aynı payların senede bağlanmış ve bu senetlerin en az iki yıl süreyle elde tutulmuş olması halinde, senede bağlanmış bu payların devrinden elde edilen kazançlar gelir vergisine tabi olmamaktadır.

2.2. Kurumlar Vergisi Açısından

Anonim şirketlerde pay sahibinin 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 1’inci maddesinde sayılan sermaye şirketleri, kooperatifler, iktisadî kamu kuruluşları, dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmeler veya iş ortaklıklarından biri olması halinde kurumlar vergisine tabi olacaktır. Ancak, Kurumlar Vergisi Kanunu ile kurumlar vergisi mükelleflerinin bazı kazançlarının vergi dışı tutulması kabul edilmiştir. Bu kazançların çoğunluğu sürekli olarak vergiden istisna edilmişken, bazıları süreli olarak istisna edilmiştir[11]. Anonim şirketlerde pay senedi basılarak belirli bir süre elde tutulması koşuluyla elde edilen iştirak kazançları istisnası bu istisnalardan biridir.

Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 5. maddesinin (1-e) bendi uyarınca, KURUMLARIN EN AZ İKİ TAM YIL SÜREYLE AKTİFLERİNDE YER ALAN İŞTİRAK HİSSELERİYLE AYNI SÜREYLE SAHİP OLDUKLARI KURUCU SENETLERİ, İNTİFA SENETLERİ VE RÜÇHAN HAKLARININ SATIŞINDAN DOĞAN KAZANÇLARIN %75’LİK KISMI KURUMLAR VERGİSİNDEN İSTİSNA EDİLMİŞTİR. Buradaki “iştirak hisseleri” deyimi, menkul değerler portföyüne dahil pay senetleri ile ortaklık paylarını ifade etmektedir.

Bu istisna, satışın yapıldığı, bir başka ifadeyle hisse senedinin devrinin yapıldığı dönemde uygulanır ve satış kazancının istisnadan yararlanan kısmı satışın yapıldığı yılı izleyen beşinci yılın sonuna kadar pasifte özel bir fon hesabında tutulur. Ancak, satış bedelinin satışın yapıldığı yılı izleyen ikinci takvim yılının sonuna kadar tahsil edilmesi şarttır. Bu süre içinde tahsil edilmeyen satış bedeline isabet eden istisna nedeniyle zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler ziyaa uğramış sayılır[12].

2.3. Katma Değer Vergisi Açısından

3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 17’nci maddesinin (4-g) hükmü uyarınca pay senedi teslimleri KDV’den müstesnadır. Tüzel kişilerin sahip oldukları anonim şirket paylarının senede bağlanması, katma değer vergisi (“KDV”) açısından önemli avantajlar sağlamaktadır. Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 17’nci maddesinin (4-r) hükmü uyarınca ise, kurumların aktifinde veya belediyeler ile il özel idarelerinin mülkiyetinde, en az iki tam yıl süreyle bulunan iştirak hisseleri ile taşınmazların satışı suretiyle gerçekleşen devir ve teslimler ile bankalara borçlu olanların ve kefillerinin borçlarına karşılık taşınmaz ve iştirak hisselerinin (müzayede mahallerinde yapılan satışlar dahil) bankalara devir ve teslimler KDV’den istisna edilmiştir.

3. SONUÇ

TTK uyarınca yukarıda belirtilen haller dışında pay senedi çıkarılma zorunluluğu bulunmasa da vergi kanunlarında yapılan değişiklikler ile gerçek kişi pay sahiplerine gelir vergisi yönünden; tüzel kişi pay sahiplerine ise kurumlar vergisi ve katma değer vergisi açısından önemli vergi avantajları sağlayan pay senedi basımı anonim şirketlerde önemli bir konu haline gelmiştir. Özellikle uzun vadede şirketine yatırım almak, birleşme veya bölünme gibi yeniden yapılandırma işlemleri gerçekleştirmek isteyen şirketler pay senedi basımı konusuna büyük önem vermektedir.

Yukarıda bahsi geçen tüm vergisel avantajlar payları senede bağlanmış anonim şirketler için öngörülmüş olup limited şirketlerde pay senedi basımı mümkün olmadığından ve basılsa bile senedin anonim şirketteki gibi bir amaca hizmet etmesi söz konusu olmadığından bu istisnaların limited şirketlere uygulanması mümkün olmamaktadır. Bu kapsamda, anonim şirket kuruluşunu takiben ivedilikle senet basmanızı, şayet anonim şirket değil iseniz öncelikle şirketinizde tür değişikliği işlemi yaparak anonim şirket olmanızı ve şirketinizdeki sermayeyi karşılar şekilde pay senetlerinin ivedilikle basılmasını öneririz.

[1] KARSLIOĞLU, Hasan; Örtülü Kar Dağıtımı, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara-2015, s.24.
[2] AYHAN Rıza, ÇAĞLAR Hayrettin ve ÖZDAMAR Mehmet; Şirketler Hukuku Genel Esaslar, 3. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara-2021, s.363.
[3] POROY Reha, TEKİNALP Ünal ve ÇAMOĞLU Ersin; Ortaklıklar Hukuku I, Güncellenmiş, Yeniden Yazılmış 14. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul-2019, s.115.
[4] Türk Ticaret Kanunu madde 654. [5] Türk Ticaret Kanunu madde 490/II. [6] Türk Ticaret Kanunu madde 658/I.
[7] PULAŞLI Hasan; Şirketler Hukuku Genel Esaslar, Güncellenmiş ve Genişletilmiş 7. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara-2021,
[8] Türk Ticaret Kanunu madde 489/I. [9] Türk Ticaret Kanunu madde 486.
[10] POROY Reha, TEKİNALP Ünal ve ÇAMOĞLU Ersin; Ortaklıklar Hukuku I, Güncellenmiş, Yeniden Yazılmış 14. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul-2019, s.617.
[11] TOSUNER Mehmet ve ARIKAN Zeynep; Türk Vergi Sistemi, Gözden Geçirilmiş ve Yenilenmiş Yirmi Beşinci Baskı, Kanyılmaz Matbaası, İzmir-2020, s. 258.
[12] ARIKAN/TOSUNER, s. 283.